Anto sirin, ey!
Bakalan para Kawayangan na Dagupan

By Mel V. Jovellanos
SAY maawaran ya bahley na Dagupan (aliwa ni’n syudad ed saman ya panaon) et nala to’y mablin kawayangan nen petsa Julio 23, 1898, kasompal na agnalinguanan ya limaran agew ya madalan bakalan. Timonda labat so maksil ya laban nen simuko si Heneral Cevallos na Espanya ed si Heneral Makabulos ya ulo na amin ya hukbo na Revolucionarios ed Pegley na Luzon.
Nanlapu’d gapo’y 1898 naynay la’y bakalan na Kakastila tan saray Pilipino’n Revolucionarios ed interon bansa. Sansakey lan bahley-bahley so napelag ed lima na totoo nen Heneral Antonio Luna tan si Presidente Emilio Aguinaldo. Manaborido la’ray Espanyoles. Kanian nen Hunyo 20, 1898 walay gangan ya nanlapud Malakanyang: Iyalis so Kapitolyo’d Lingayen insan gaween so Dagupan ya balon capital na luyag. Pankasakeyen so depensa ed Dagupan kanian amin ya “Locales Voluntarios” ed tunggal bahley onlara ed Dagupan para ontulong ya mandipensa. Wala met so voluntarios ya sundalo’n Ilocano ya nanlapud Vigan ya limma ed Dagupan. Lalo’n pinabiskeg na Kastila so depensa ra diman ed simbaan tan kumbento na Dagupan.
Nen June 27, 1898, pian ontagey so liknaan tan loob dara’y mandedepensa, say talintao na Lady of the Holy Rosary (Our Lady of Manaoag) inprusisyon manlapud Manaoag anggad Dagupan. Inolop na Voluntarios na bahley–bahley (Mangaldan, San Fabian, San Jacinto, Pozorrubio, Manaoag, tan Villasis.) Sikato ‘may primeron impaway na “Our Lady of Manaoag” dia’d dalem na duaran lasus ya taon ed santuario to’d Manaoag.
Dia’d 18th na Julio kumpleto lay impangipaliber na saray Revolucionarios so Dagupan: Saray puerza na Amianen Zambales (Western Pangasinan lah natan) aka-guardiya ira ed Abalaten na datin Kolehiyo di San Alberto; saray totoo nen Heneral Birong Tinio tan Heneral Gregorio Plata wala ra ed Boquig to iman ya Kolehiyo. Banda ni diman ed aradrawin Boquig, aka bantay met si Major Daniel Maramba, kaiba to iray veteranos ya puerza na Santa Barbara, San Fabian, Mangaldan, Calasiao, San Jacinto tan Pozorrubio. Kaiba met iray arom niran Revolucionarios na Binalonan, Binmaley tan San Manuel. Saray totoo nen Don Santiago Toledo na Dagupan so nanbantay ed Bonuan tan Pantal.
Gimmapo’y bakal nen ika- 18th na Julio. Say kuanen manag-awaran ya si Resty Basa kasompal to’n tinepetan si Masiken Juan Saingan ya beterano ed saman ya bakalan, nangawa ira kuno na sengesengeg tan talopak na punti ya pinaliberan na sawali, insan da intolintolin ya manasingger ed simbaan tan kumbento na Dagupan. Et diman aka depensa so pigaran libo ya Locales Voluntarios tan saray opisyales da’n Espanyoles. Diad dalem na limay agew ag-timmonda’y labanan. Amay-amay so inatey manlapud biek tan biek.
Nen anengneng na Kakastila’n simmabi’y libu-libo ya sundalo na Revolucionarios ya nanlapud Bulacan, Pampanga tan Tarlac, kaiba nen Heneral Francisco Makabulos, nakalan ira’y ganas ya onlaban ni. Ag-bimmayag intaguey na Kastila so amputi’n bandera.
Si Heneral Frederic Cevallos pormal ya simmuko ed si Heneral Francisco Makabulos. Inyawat nen Cevallos so sable to ed si Makabulos. Masulok ya duan-libon sundalo nen Cevallos met so nansuko, kaiba’y apat-libon armas tan libu-libon bala.
Baleg so agawan silibrasyon ed Dagupan. Say impanalo ra et sakey ya simbolo na impakaerep na oley na Kastila ed interon luyag na Pangasinan.
Akin kasi no pangaranan so sakey ed saray Calle ed Dagupan ya July 23, 1898 Street? Et? Anto sirin, ey!





