Uma
By manonton dalan
manontondalan@yahoo.com

manguguyuray liing tan lirep kon lilingayen toy liket tan dakep ya iyaaninoy asewek ed kandilan kakakarep, katekep toy balingit ya mangililiing na apalabas eran egta na bilay. kinamot na bilunget iray ula-ulak insan to insukib ed anisnis lan ules kon supot na arena. aki-ulop met lay makalnan sangguok ed banerber na pagew nen kuning ya kaakdol toy bulirek. mankulkulirep iray matamatak, saray gamegamet koy manin-inut ya unu-unat, untan met ed salik mandepak….amayawar so uman ayuyang ko nen melamelagak.

nilukasan koy kapot, sansankeyen kon palabasen iray manok …isa …dua …talo …apat ..lima … no asabik so samplura unggapoak lamet ed sakey. anggad alikas koy gatel na salik ya keketketey ulmog. singa babang so kakapal da. batikak ed kawalay dalikan; inanap koy lamparaan, inyaplos kod salik ta piyan nalener ira.

“balong antotay gagawen mo sasayangen moy…petrolyo…naka mangala kay dangla ta sikatoy igusagos mo” inkuanen inangko

batikak ya angalay ulnos na dangla sikatoy ingusagos ko balet anggapoy agawa anggatel nin siyansiya. angalaak lala-engey sakey sakbat, sikatoy inyan kon loob na kamarin na manok. anta yo no dakel ya manpepesnak dakel met so ulmog. unebeng iray manok no dakel so ulmog to. no apeketan ka diyad el-el moy laen da, naangub da siguroy iya-amot mo.

apalabas ko met laray manok; diyad karakel da mikaduan grado lay kawalan ko… dakdakel nira nen say bilang ya antak. ilik so ipapakan ko ta agkami mantatanem na mais ta takewen da no nayari lan ikalot, maslak tangkay labat so natilak. siopa ni ..ey … no agsaray narasan, antak no siopara ta sisiimen ko ra…kunwari mandidika ra insan biglan lupaken day mais…alaen day bunga to insan da isukibot ed sako…atay aminsan pinalsiit ko may kutitkutit to may sakey. agtoak anengneng ta unkukurungak ed sanib na tambak insanak unkurong ed katemelan.

kasumpal kon manpakay manok; mangalmusal kami na binulbul, maslak asin labat so laok to, balet no kapanak si inangko, agew agew ya diniguan ya manok kabuasan aroskaldo. mandasal kami antes ya mangan: maminem kamin mandasal; wala ni may dasal mi antes ya unalis ed abong. manisia kayo man o andi taruktaruk ko niya. singa pakalmaen toy liknaan mo tan anggapoy takot mon akuen anggan anto kaman ya kapalaran ya akasulat parad sika… nen…

“balong ipaway mo ramay balulang ed kamarin ta paasuban…piyan umpatey iray ulmog” inkuanen inangko. usang so iiyan mid balulang ya iknulay manok tan pesnakan metla. amarlangak na kiew, pinuulan koy usang angalaak na ambasan tangtangkay na madre kakaw balibalin paasub. kasumpal toyan gawaen ko manakir kami lay uring.

sakey ya anapan mi so panag-uring. aramay tunger, ya naa-alamid panaglinis na daralusan piyan natanemay pagey, balatong o mani. sikatotay gawaen min uring. mangotkot kami abot; kabetbetan to animeran piye kaaralem (6x10x10 piye). apisan mi bulong na ponti ya amaga, iyan mi tunger ya taloran piye insan amagan tai baka o duweg; apatiran pulgada; poulan lad satan , no manyuboyub la ikarga lamay natitilak ya tunger balet agto lalampasay tambib, insan sakubay ambasan bulong na ponti; tabunay dalin. bantayan mi tano naanggapoy asewek, say labay ton ibaga narep o walay apoy ed dalem; anapen mi singaw ed saya, mainunmay ya anapen ed labi ta maliwawa may sengaw… no walay apoy ya unlabas tabunan moy dalin tan bisibisan moy danum, tano agmo tabunan dapol so uring mo. bayawas tan dangla so ambalingit tan sankarakepan ya uring.say sakey ya lattan(limaran galon) uring katupag toy apatiran salop ya belas; presyod pagawaan.

no igapo mi ed kabuasan nabuas na kabuasan kami manakir. kutkuten mi diyad gilig so pangigapuan piyan naasigtam no nakesba, singa kami mananup na abalang ya arko (hunters of the loast ark). makapataktakot no maminsan ta biglan unsilyab no lukasan mi kanyan balkuten mi lupa mi na ambasan nisnis ya walay abot ton dugarugad takiling. wala met so akatarayan latlatan danum…. sebseban. wala may baleg ya sipit ya pandukduk mi ngalab insan iteneb ed danum…unluag ya manasewek…agmo sasangyupen may asewek ta paksuten toy anges mo. ipaagew…uring la. no wala ni manggagaway unya narayi tayon ikuno ed discovery channel “ marutak ya trabaho”(dirty job).

no tiagew la manburbur kami bulong na ipil tan madre kakaw, sikatoyay ipaagew mi ya anggad unsalangsang ya amay no kamesen mo et natemek; nayarin ipakan ed baboy o manok laokay babang. balet agyo anta lalaokan day binayon amagan tai duweg o baka. nayari metya ilako mamura labat duran salop ya belas so katupag na sakey lata(limaran gallon). say kuwarta mi so belas pati no mipaknaan kami o manangi sakoy belas so tungtungan.

diyad tiyagew amayamay so totoon unna ed abong mi ta say kuanda gawat. asalita ran gawat ta atagey lay pangalaay kanen. gawaten mi ta anggapo laray nagetel mon ulnos na salsalapi , kangkong, kilkilitis, kamoti o nabekan buga, tugi, ubi o kahoy o nagapas mon pagey, maslak la prutas kanyan gawat kuanda ed uma, balet diyad paway na uma so sananey saray totoo igawat day limaran unkerew o mi-utang ya bayaran dano gapas. iner so laen da, diyad sikami ta walay baleg ya kamarin mi apanoy ilik anggan anton bulan na taon tay say manok mi singa babang ed kakakapal.

malikeliket kamin san-aagi no wala ra ta taruktaruk day kaanakan da. ibangat da kami kalokoan ed baley o inir nin nanlapuan dan alog. singa ibangat da kamin mantila tan manayew. ay kaskasian kamid karot ed si inangko no kaalis da kanyan no arapen ya taon lilikiran milara. siak biglaak ya naandipat, agak unsempet no agni ngarem amay akasempet laran amin.

anggapoy pinandumaan na sikami so indian sikaray amputi dakel so awit-awit dan anggapoy kakanaan balet maong iran mangistorya ya no agka manasigta makasalat kay langa. agda nalukoy amak ta singa anta ton amin; pati arnis, judo, tan wala may nabenbenan toy kawes mo umbasileng ka (aikido manaya man). balet diyad pangasi to naderewan toray manok tan belas kasalat na panbelang day isusunglor, manapiger na alar, atep, dingding o puklisan dakami. karaklan da balet pamilya nen inangko saray pamilya nen amangko umpatey lad eras agto unkerew ilokanon immawet sikatoy abangonan min san-aagi. wala may bisita min kapinsan nen inangkon managselsel na lamparaan(lamp lighter) dakel ya anta ton magic; maong ya majuggling, maong ya mangistorya, maong ya mangansiyon, maong ya mangitara. inkuan to diyad sakey taon agto naliber ya amina kakapinsan to manlapud aparri anggad mindanao balet agto sasaewen ya unnad sikami ta mimisa kuno ta manpasalamat ta aliber to lamet so pinas tan mabilay ni, ibana tod pista. ta manpinsiw ed obispo.

agto manpupuklis no akabeneg nabaluwan mon biin ulandis. say kawes to andeket ya naynay ya pantalon tan long sleeve shirt. makulikuli sarag ton amina gawaen pati manbaka, labalabay toy manames na baka, iguran to nira, agto naames iran amin ed sakey agew ed karakel met… nen bibilangen kora naupot lay gamegamet ko wala niray kilaw.

agko anengneng man ya aka-ugip. mabetbet so insayo ton mantambling, mantargit na kutsilyo, manjuggling, manpana tan kainsayo nen amangko ed dipinsay bilay (selfdefense) agmaktulak ed si amangko mabetbet so tapik tod dabok. say irap ed sikato anggapoy abong to; say abong to amay sakon kambas ya berdi(natan antak laman seabag) ginawa ton singa benegabayong. anonotan kora ta nen limmaak ed kasilyas ya manirit alinggis koy lupak ya andukey lay buwek kon balbas saradon akasalming….agi kaluplupak man ya kapinsan nen inangko pati kabaleg tan impanlaman…eeeh… abeka labat iray apalabas. kasumpal na tiyagew:

manterter lay luay tawen ya tatalikepkepay dabok ed dalin ya manasewek ya pabilungeten toy kaliberliber. aliing lamet iray lamot na temel, talaib, labong, ubi, durian, lakamas, buga, garana tan balisanga. untubo lamet iray bukel na kilkilitis, dukayang, sabawil, palya, parda, saluyot, ipil, lomboy, kamantilis, madre kakaw, salomagi, sapang, untubo met iray bulobulong tan unsalumpapak ya migantil ed maaron dagem tan miperengan ed sinag na agew.

naliing met laray nauugip ya gelegele, patang, batbatog, pantat, egat, dakumo, bisukol, alireg tan soso. managos met lay malinelinew ya terter daray bulobulong tan lamolamot ya no nasapigar na salim et naimasmasan singa napaer iray kesaw ya akakkutkut ed untatakken iran pukel.

narengel mo laray kuyabkuyab daray payak ya miuusilan ya manerel na bigis na tanaman. untan met eyag na patang, batbatog na mantawag imano na aron limmesa lapur inkiwalay danum say milagroy bilay. no naasinggeran yo labat so ubong na abuos(talakay) narengel yo ray sipit dan mandadait na bulong ya magmawil ya ubong da diyan da iyatol may iknol dan pangasinan caviar.

masaliw met lay kalburo ya usaren ed pansilew na patang ed labi balet diyad sikami agmi nakaukulay silew diyad tanol da antami no iner so kawalan da tan anton klasi patang arawian kani uleg ta say uleg labanan toy silew. no mangiras kan unlabas ed labi diyad agew mangala kay bulawit insan segkasegkalen moray lengat wadtan iray patang ya una-amot pati uleg, kanyan manasigtaka. no akanengeng kayoy uleg agyo papateyen ta nabalitaan daray agagi da, insan agmo met naakan tan arawian daka.

mapaga lamet iray ateng tayo ta agda antay pangalaan day isaliw na takoko, kalapyaw o payong o kapoti, maong labat ed sikami ta walay balayang tan abyang ya talapar anggano nabasay kutikutit mo aglabat nabasay ulom tan beneg mo ta natrangkaso ka. sakey ni mairap so manpesak kanyan mabetbet pamagaen molad laman moy kawes mo. atan labat, arawian dakaray kaeskuelam…hehehehehe.

aramay alog napanoy danum nayari kan manlangoylangoy. say gawaen mi piyan anggapoy linta italem mi ramay tangkay na tabako. wala may ugaw ya atubong so ebetoy linta. say ginawa ra nilabatiba day tabako; say tabako so amatey ed sikato aliwan samay linta… pati linta inatey. amay linta agmo nalikas no wadtani ya unsesepsep no amay immalis la anggatel.

manlanglangoy kamin san-aagi, unlegepak insanak mandukduk na bisukol tan alireg nen biglan kimmelat so bikking ko… agak makaimmuas … naiirapanak ya unanges … dakelay danum ya nainum ko…labay koy uneyag balet agak maka-iyag…nen biglan

“puweee… “samay sali to may agikya sakey akatapil ed kulokulong ko. abaluwan kula tugtuwa. pasasniten ko komon … andila. wala ni may agik ya mankunkunwari ya mansalita ibaga turay labay ton saliwen nen inangko. si inangko ko met isaliwan da. antara… manlolokoan ira labat ya san-ina.hehehehehehehe….ooy antoy patalos totay kugip ya manpapasyar ed uman inbeneg tan nalelener… aliwan tayad witing ya agagi.

inpanengneng ko labat so kaliber liber na uma ta say untumbok pabatiken tiray ugugaw diman nengnengen tayo no antoy gawaen da. siopay akataway lay iknol na talakay o nansiray tilay. sikayoran pinabpablin agagi mid sagur karaklay inusar kod yan salita et pangasinan na manaoag akemkem lay ilokano.

antak dakel kayod tan ya ungagatel lay dakulap dan mansulat… sigi mansulat kayo ta piyan mansasalatan tayoy kakabatan et napasalumpapak tayoy salita tayon pangasinan. mananos kayo inararok ya kabaleyan. say Diyos manuna lawas, manaruan kayo. say madayew lawas, md.

 

For more “stories from home” visit Manaoag Portal http://panangaroymanaoag.blogspot.com/

Share your Comments or Reactions

comments

Powered by Facebook Comments